آشنایی با انواع گیربکس خودرو و ماشین؛ بررسی انواع سیستم‌های انتقال قدرت

گیربکس یکی از اجزای حیاتی سیستم انتقال قدرت خودرو است که وظیفه انتقال نیرو از موتور به چرخ‌‌ها را بر عهده دارد. انواع مختلفی از گیربکس‌‌ها وجود دارد که هر کدام ویژگی‌‌ها و عملکرد خاص خود را دارند. گیربکس‌های دستی، اتوماتیک، نیمه‌اتوماتیک و CVT از جمله انواع گیربکس خودروها هستند که هرکدام مزایا و معایب خود را دارند. در این مطلب از ناب پارتس، به بررسی انواع گیربکس‌‌ها، نحوه عملکرد و تفاوت‌‌های اساسی میان آن‌ها پرداخته می‌شود تا کمک کند که شما انتخاب درستی برای خودروهای مختلف داشته باشید و کاربران با اطلاعات بیشتری نسبت به سیستم‌های انتقال قدرت خودرو، آشنا شوند.

گیربکس چیست و چه نقشی در خودرو دارد؟

گیربکس، که به عنوان جعبه دنده نیز شناخته می‌شود، یکی از اجزای اساسی سیستم انتقال قدرت در خودرو است. این سیستم وظیفه انتقال نیروی تولید شده توسط موتور به چرخ‌های خودرو را بر عهده دارد و به خودرو اجازه می‌دهد تا سرعت و قدرت متناسب با نیازهای مختلف در شرایط متفاوت را تنظیم کند.

گیربکس با تغییر نسبت‌های دنده‌ها، سرعت چرخش موتور را به نحوی تنظیم می‌کند که بهترین عملکرد را در هر سرعت و شرایط رانندگی فراهم سازد. به عبارت دیگر، بدون گیربکس، خودرو قادر به حرکت یا تنظیم سرعت خود نخواهد بود. انواع گیربکس‌ها مانند گیربکس دستی، اتوماتیک و نیمه‌اتوماتیک، برای نیازهای مختلف رانندگی طراحی شده‌اند و به راننده این امکان را می‌دهند که تجربه‌ای بهینه از کنترل خودرو داشته باشد.

انواع گیربکس خودرو؛ دستی، اتوماتیک، نیمه ‌اتوماتیک و گیربکس مکانیکی

گیربکس‌ خودرو نقش حیاتی در انتقال قدرت موتور به چرخ‌ها دارد و بسته به نوع خودرو و نیاز راننده به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. قبل از خرید و اطلاع از قیمت گیربکس ماشین ، بد نیست در این بخش با انواع مختلف گیربکس‌ها آشنا شوید.

1. گیربکس دستی (Manual Transmission)

در این نوع گیربکس، تعویض دنده به‌صورت دستی و با استفاده از پدال کلاچ انجام می‌شود. راننده برای تغییر دنده باید هماهنگی دقیقی بین کلاچ و دنده برقرار کند. گیربکس دستی از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه‌تر است و کنترل بیشتری بر عملکرد خودرو به راننده می‌دهد.

انواع گیربکس دستی شامل:

• گیربکس دستی تک‌محوره
• گیربکس دستی چندمحوره
• گیربکس دستی سنکرونایزر
• گیربکس دستی بدون سنکرونایزر
• گیربکس دستی ترتیبی
• گیربکس دستی چندسرعته

2. گیربکس اتوماتیک (Automatic Transmission)

در میان انواع گیربکس ماشین، گیربکس اتوماتیک (Automatic Transmission) به‌صورت خودکار دنده‌ها را تعویض می‌کند و نیازی به استفاده از کلاچ ندارد. گیربکس اتوماتیک با استفاده از حسگرها و سیستم‌های هیدرولیکی یا الکترونیکی، نسبت دنده‌ها را بهینه‌سازی می‌کند. این نوع گیربکس راحتی بیشتری برای راننده فراهم می‌کند و در ترافیک‌های شهری بسیار کاربردی است.

انواع گیربکس اتوماتیک شامل:

• گیربکس اتوماتیک معمولی (AT – Automatic Transmission)
• گیربکس CVT یا (Continuously Variable Transmission)
• گیربکس دوکلاچه (DCT – Dual Clutch Transmission)
• گیربکس اتوماتیک تیپ‌ترونیک (Tiptronic)
• گیربکس AMT یا (Automated Manual Transmission)
• گیربکس E-CVT یا (Electronic CVT)
• گیربکس هیدروماتیک (Hydromatic)

3. گیربکس نیمه‌اتوماتیک  (Semi-Automatic Transmission)

گیربکس نیمه‌اتوماتیک ترکیبی از گیربکس دستی و اتوماتیک است. در این سیستم، تعویض دنده به‌صورت دستی انجام می‌شود اما نیازی به پدال کلاچ نیست. این نوع گیربکس برای کسانی که کنترل دستی را ترجیح می‌دهند اما به دنبال راحتی بیشتری هستند، گزینه مناسبی است.

در میان انواع گیربکس ماشین، گیربکس‌های نیمه‌اتوماتیک شامل:

• گیربکس AMT
• گیربکس تیپ‌ترونیک
• گیربکس دوکلاچه نیمه‌اتوماتیک
• گیربکس دستی خودکار شده

4. گیربکس مکانیکی  (Mechanical Gearbox)

گیربکس مکانیکی به عنوان یک‌دسته کلی شامل انواع گیربکس‌ها می‌شود و بیشتر به ساختار و مکانیزم درونی آن اشاره دارد. این نوع گیربکس معمولاً شامل گیربکس‌های خورشیدی، حلزونی و صنعتی است و در خودروها، ماشین‌آلات سنگین و کاربردهای صنعتی، استفاده می‌شود. البته هر کدام از این گیربکس‌ها هم زیرمجموعه‌های خود را دارند که در ادامه به آن‌ها نیز اشاره خواهد شد.

در میان انواع گیربکس خودرو ، گیربکس‌های مکانیکی شامل:

• گیربکس خورشیدی (Planetary Gearbox)
• گیربکس حلزونی (Worm Gearbox)
• گیربکس هلیکال (Helical Gearbox)
• گیربکس مخروطی (Bevel Gearbox)
• گیربکس اسپار (Spur Gearbox)
• گیربکس صنعتی (Industrial Gearbox)

البته تمامی این گیربکس‌های هم زیرمجموعه‌های خود را دارند که در ادامه برای مثال به زیرمجموعه 3 گیربکس خورشیدی، صنعتی و حلزونی اشاره خواهیم کرد.

انواع گیربکس خورشیدی

گیربکس خورشیدی انواع مختلفی دارد که بر اساس طراحی و نحوه قرارگیری چرخ‌دنده‌ها طبقه‌بندی می‌شود. انواع آن عبارتند از:

• گیربکس خورشیدی تک‌مرحله‌ای
• گیربکس خورشیدی چندمرحله‌ای
• گیربکس خورشیدی هم‌محور
• گیربکس خورشیدی زاویه‌دار
• گیربکس خورشیدی ترکیبی

انواع گیربکس صنعتی

گیربکس‌های صنعتی هم انواع مختلفی دارند که برای انتقال قدرت و کنترل سرعت در ماشین‌آلات سنگین و صنعتی طراحی شده‌اند و انواع این گیربکس شامل:

• گیربکس هلیکال (Helical Gearbox)
• گیربکس خورشیدی (Planetary Gearbox)
• گیربکس حلزونی (Worm Gearbox)
• گیربکس اسپار (Spur Gearbox)
• گیربکس مخروطی (Bevel Gearbox)
• گیربکس سیاره‌ای (Epicyclic Gearbox)
• گیربکس دنده‌مرکزی (Center Drive Gearbox)
• گیربکس صنعتی شافت‌مستقیم (Inline Industrial Gearbox)

انواع گیربکس حلزونی

گیربکس‌های حلزونی با طراحی فشرده و عملکرد بی‌صدا برای کاهش سرعت و افزایش گشتاور در ماشین‌آلات صنعتی استفاده می‌شوند.

• گیربکس حلزونی تک‌مرحله‌ای
• گیربکس حلزونی چندمرحله‌ای
• گیربکس حلزونی دابل (Double Worm Gearbox)
• گیربکس حلزونی شافت‌دار (Shaft Mounted Worm Gearbox)
• گیربکس حلزونی زاویه‌دار (Right Angle Worm Gearbox)

مزایا و معایب گیربکس‌ های مختلف خودرو

در این بخش مزایا و معایب انواع گیربکس ماشین را با هم بررسی خواهیم کرد تا شما بیشتر با این قطعه مهم در اتومبیل‌تان آشنا شوید.

گیربکس دستی

گیربکس دستی با استفاده از کلاچ و تعویض دنده به‌صورت دستی کار می‌کند و به راننده امکان کنترل کامل می‌دهد.

مزایای گیربکس دستی:

• هزینه تولید و نگهداری کمتر
• مصرف سوخت بهینه‌تر
• کنترل بیشتر برای راننده

معایب گیربکس دستی:

• نیاز به مهارت رانندگی بیشتر
• خستگی در ترافیک و مسیرهای طولانی

گیربکس اتوماتیک

گیربکس اتوماتیک به‌طور خودکار دنده‌ها را با توجه به سرعت و شرایط رانندگی تعویض می‌کند.

مزایای گیربکس اتومات:

• راحتی در رانندگی، به‌ویژه در ترافیک
• تعویض دنده نرم و بدون تکان

معایب گیربکس اتومات:

• هزینه نگهداری و تعمیر بالاتر
• مصرف سوخت بیشتر نسبت به دستی

گیربکس نیمه‌اتوماتیک

گیربکس نیمه‌اتوماتیک ترکیبی از گیربکس دستی و اتوماتیک است که امکان تعویض دنده دستی را نیز فراهم می‌کند.

مزایای گیربکس نیمه‌اتوماتیک:

• ترکیب راحتی اتوماتیک و کنترل دستی
• مصرف سوخت بهینه‌تر نسبت به اتوماتیک

معایب گیربکس نیمه‌اتوماتیک:

• تعویض دنده‌ها ممکن است به نرمی اتوماتیک نباشد
• هزینه نگهداری نسبتاً بالا

گیربکس CVT

گیربکس CVT از تسمه و پولی برای انتقال قدرت استفاده می‌کند و دنده‌های ثابت ندارد.

مزایای گیربکس CVT:

• انتقال قدرت پیوسته و روان
• مصرف سوخت بسیار اقتصادی

معایب گیربکس CVT:

• شتاب‌گیری کُندتر
• حساسیت بیشتر به خرابی

گیربکس دوکلاچه  (DCT)

گیربکس دوکلاچه از دو کلاچ جداگانه برای دنده‌های فرد و زوج استفاده می‌کند و تعویض دنده سریعی دارد.

مزایای گیربکس دوکلاچه:

• تعویض دنده سریع و دقیق
• کارایی بالا و راندمان بیشتر

معایب گیربکس دوکلاچه:

• هزینه تعمیر و نگهداری بالا
• حساسیت بیشتر در ترافیک‌های سنگین 

گیربکس تیپ‌ترونیک

گیربکس تیپ‌ترونیک نوعی گیربکس اتوماتیک است که امکان تعویض دنده دستی را نیز به راننده می‌دهد.

مزایای گیربکس تیپ‌ترونیک:

• امکان تعویض دستی و خودکار دنده
• مناسب برای رانندگی در شرایط مختلف

معایب گیربکس تیپ‌ترونیک:

• پیچیدگی در تعمیرات
• هزینه بالای نگهداری

گیربکس دستی؛ عملکرد و کاربردها

گیربکس دستی یکی از ساده‌ترین و رایج‌ترین انواع گیربکس‌‌هاست که با استفاده از کلاچ و تعویض دنده به‌صورت دستی، انتقال قدرت از موتور به چرخ‌ها را کنترل می‌کند. این نوع گیربکس به راننده اجازه می‌دهد تا دنده مناسب را بسته به شرایط رانندگی و نیاز به گشتاور یا سرعت انتخاب کند.

عملکرد آن بر اساس مجموعه‌ای از چرخ‌دنده‌ها است که در ارتباط با شفت‌های ورودی و خروجی کار می‌کنند و کنترل بیشتری در رانندگی ارائه می‌دهند. گیربکس دستی به دلیل هزینه کمتر، مصرف سوخت بهینه‌تر و سادگی در تعمیرات، در خودروهای اقتصادی، اسپورت و برخی ماشین‌آلات صنعتی کاربرد دارد و تجربه رانندگی پویا و دقیق‌تری را فراهم می‌کند.

گیربکس اتوماتیک؛ ویژگی‌ ها و تفاوت‌ ها با گیربکس دستی

در بین انواع گیربکس خودرو ،گیربکس اتوماتیک سیستمی است که به‌طور خودکار وظیفه تعویض دنده را بر اساس شرایط رانندگی انجام می‌دهد و نیازی به دخالت راننده یا استفاده از کلاچ ندارد. این نوع گیربکس با استفاده از مبدل گشتاور و چرخ‌دنده‌های سیاره‌ای عملکردی نرم و بی‌صدا دارد و برای رانندگی در شهر و ترافیک‌های سنگین بسیار مناسب است.

برخلاف گیربکس دستی که کنترل بیشتری به راننده می‌دهد و مصرف سوخت کمتری دارد، گیربکس اتوماتیک راحتی بیشتری فراهم می‌کند اما معمولاً هزینه تعمیرات و نگهداری بالاتری دارد. انتخاب بین این دو نوع، به اولویت راننده برای راحتی یا اقتصادی بودن بستگی دارد.

گیربکس CVT؛ سیستم انتقال قدرت بی‌ پایان

گیربکس CVT (سیستم انتقال متغیر پیوسته) یک نوع گیربکس است که به‌جای استفاده از دنده‌های ثابت، از دو پولی متغیر و یک تسمه یا زنجیر فلزی برای انتقال قدرت به‌صورت پیوسته و بدون تعویض دنده استفاده می‌کند. این سیستم به‌طور مداوم گشتاور را تنظیم کرده و نیازی به تغییر دنده‌های سنتی ندارد، که باعث شتاب‌گیری روان‌تر، عملکرد بهینه‌تر و مصرف سوخت کم‌تر می‌شود.

در ادامه توضیح اینکه گیربکس سی وی تی چیست، باید بگوییم که این گیربکس به‌ویژه در خودروهای هیبریدی و اقتصادی کاربرد دارد، اما ممکن است شتاب‌گیری کُندتری نسبت به گیربکس‌های دیگر داشته باشد. ضمن اینکه در صورت خراب همی نیاز به هزینه تعمیرات بالایی خواهد داشت.

گیربکس ‌های نیمه ‌اتوماتیک؛ ترکیبی از بهترین ‌ها

در میان انواع گیربکس، گیربکس‌های نیمه‌اتوماتیک ترکیبی از بهترین ویژگی‌های گیربکس دستی و اتوماتیک هستند. این سیستم به راننده این امکان را می‌دهد که دنده‌ها را به‌طور دستی تعویض کند، اما در عین حال از مزایای انتقال خودکار قدرت در شرایط خاص هم بهره‌مند ‌شود. 

در این نوع گیربکس، راننده می‌تواند از تعویض دنده دستی برای کنترل بهتر استفاده کند، در حالی که سیستم خودکار نیز برای راحتی در ترافیک یا زمان‌هایی که راننده نمی‌خواهد دنده‌ها را تغییر دهد، به‌طور خودکار عمل می‌کند. این ترکیب از کنترل و راحتی، باعث محبوبیت این گیربکس در خودروهای اسپرت و کاربردهای روزمره خواهد شد.

انتخاب گیربکس مناسب برای خودروی شما

انتخاب گیربکس مناسب برای خودرو به نیازها، سبک رانندگی و شرایط مختلف رانندگی بستگی دارد. اگر راننده‌ای هستید که به کنترل بیشتر و تجربه رانندگی پویاتری علاقه دارید، گیربکس دستی ممکن است گزینه مناسبی باشد، چرا که به شما این امکان را می‌دهد که دنده‌ها را طبق نیاز خود تعویض کنید و مصرف سوخت بهینه‌تری داشته باشید.

از سوی دیگر، اگر راحتی و کاهش خستگی در ترافیک برای شما مهم است، گیربکس اتوماتیک انتخاب بهتری خواهد بود، زیرا نیاز به تعویض دنده دستی ندارد و انتقال قدرت روان‌تری دارد. گیربکس‌های نیمه‌اتوماتیک هم برای کسانی که به ترکیب راحتی و کنترل بیشتر علاقه دارند، ایده‌آل هستند. در نهایت، گیربکس‌های CVT برای رانندگانی که به رانندگی نرم و مصرف سوخت پایین توجه دارند، مناسب‌ترند.

نتیجه اینکه انتخاب گیربکس باید با توجه به اولویت‌های شخصی و شرایط رانندگی صورت گیرد تا تجربه بهتری از رانندگی را داشته باشید.

تفاوت‌‌های اساسی میان گیربکس‌های خودروهای مختلف

تفاوت‌های اساسی میان انواع گیربکس‌ خودروهای مختلف به نوع انتقال قدرت، نحوه عملکرد و ویژگی‌های سیستم‌های مختلف بستگی دارد. به‌طور کلی، گیربکس‌های دستی، اتوماتیک، نیمه‌اتوماتیک،  CVT و دوکلاچه از نظر عملکرد و مزایا تفاوت‌های کلیدی دارند که در ادامه با هم مرورشان خواهیم کرد.

• گیربکس دستی: در این نوع گیربکس، راننده باید به‌طور دستی دنده‌ها را تعویض کند. این سیستم معمولاً هزینه کمتری دارد، مصرف سوخت بهتری ارائه می‌دهد و به راننده کنترل بیشتری بر خودرو می‌دهد. اما نیاز به مهارت رانندگی دارد و در ترافیک طولانی می‌تواند خسته‌کننده باشد.
• گیربکس اتوماتیک: این سیستم به‌طور خودکار دنده‌ها را با توجه به سرعت و شرایط رانندگی تغییر می‌دهد. گیربکس اتوماتیک راحتی بیشتری را در رانندگی فراهم می‌کند و برای رانندگانی که در ترافیک زیادی هستند، مناسب‌تر است. با این حال، هزینه نگهداری و مصرف سوخت آن ممکن است بیشتر از گیربکس دستی باشد.
• گیربکس نیمه‌اتوماتیک: این سیستم ترکیبی از گیربکس دستی و اتوماتیک است که راننده می‌تواند هم دنده‌ها را به‌صورت دستی تعویض کند و هم در برخی مواقع سیستم به‌طور خودکار دنده‌ها را تغییر دهد. این سیستم تعویض دنده سریع و راحت را ارائه می‌دهد و در خودروهای اسپورت کاربرد دارد.
• گیربکس CVT: در میان انواع گیربکس ماشین، در گیربکس‌های  CVT، دنده‌های ثابتی وجود ندارد و انتقال قدرت به‌صورت پیوسته و بدون وقفه انجام می‌شود. این سیستم مصرف سوخت پایین‌تری دارد و تجربه رانندگی نرم و راحتی ارائه می‌دهد، اما ممکن است شتاب‌گیری آن کمتر از سایر گیربکس‌ها باشد.
• گیربکس دوکلاچه: گیربکس دوکلاچه از دو کلاچ برای تعویض سریع و نرم دنده‌ها استفاده می‌کند. این نوع گیربکس تعویض دنده سریع و عملکرد عالی در سرعت‌های بالا را فراهم می‌کند، اما هزینه نگهداری و تعمیرات آن بالاتر است.

نکات نگهداری و تعمیر گیربکس خودرو

نگهداری و تعمیر گیربکس خودرو امری حیاتی برای افزایش طول عمر و بهبود عملکرد آن است. در این‌جا چند نکته مهم در مورد نگهداری و تعمیر انواع گیربکس را برای شما آماده کرده‌ایم.

• چک کردن سطح روغن گیربکس: روغن گیربکس نقش مهمی در روان‌سازی و خنک‌کردن قطعات داخلی آن دارد. سطح روغن باید به‌طور منظم بررسی و در صورت نیاز تعویض شود. کمبود روغن می‌تواند باعث افزایش دمای گیربکس و آسیب به قطعات آن شود.
• تعویض به‌موقع روغن گیربکس: روغن گیربکس باید به‌طور دوره‌ای تعویض شود. این تعویض معمولاً برای گیربکس‌های دستی و اتوماتیک متفاوت است. تعویض روغن به‌موقع باعث جلوگیری از ایجاد رسوب و آلوده شدن سیستم می‌شود.
• بررسی نشتی روغن: هرگونه نشتی روغن از گیربکس باید فوراً شناسایی و رفع شود. نشتی می‌تواند موجب کاهش سطح روغن و ایجاد مشکلات جدی در عملکرد انواع گیربکس خودرو شود.
• اجتناب از رانندگی با تعویض دنده نادرست: در گیربکس‌های دستی، رانندگی با دنده اشتباه یا تعویض دنده به‌طور نامناسب می‌تواند باعث فرسودگی سریع قطعات گیربکس شود. رانندگی با دقت و تعویض دنده در زمان مناسب، ضروری است.
• مراقبت از کلاچ (در گیربکس‌های دستی): کلاچ یکی از اجزای حساس گیربکس است که باید به‌طور مرتب مورد بررسی قرار گیرد. استفاده صحیح از کلاچ و اجتناب از فشردن بی‌مورد آن، باعث افزایش عمر این قطعه می‌شود.
• گوش‌دادن به صدای گیربکس: اگر گیربکس به‌طور غیرعادی صدا می‌دهد یا در هنگام تعویض دنده مشکلاتی مانند کشش یا لغزش احساس می‌شود، باید برای تعمیر یا بررسی انواع گیربکس ماشین به یک متخصص مراجعه کرد.
• رانندگی با دقت در ترافیک: در خودروهایی با گیربکس دستی، استفاده از کلاچ در ترافیک طولانی ممکن است باعث فرسودگی زودهنگام کلاچ شود. در این مواقع استفاده از گیربکس اتوماتیک یا نیمه‌اتوماتیک مناسب‌تر است. 

هر نوع گیربکس؛ تجربه‌ای متفاوت در رانندگی

آشنایی با انواع گیربکس خودرو و ماشین به رانندگان این امکان را می‌دهد که انتخابی هوشمندانه بر اساس نیاز و شرایط رانندگی خود داشته باشند. هر نوع گیربکس، از دستی و اتوماتیک گرفته تا نیمه‌اتوماتیک و CVT، ویژگی‌های خاص خود را دارد که می‌تواند بر راحتی رانندگی، مصرف سوخت و عملکرد کلی خودرو تأثیر بگذارد. 

درک تفاوت‌ها و مزایا و معایب هر سیستم انتقال قدرت، به رانندگان کمک می‌کند تا تجربه‌ای بهینه از خودروهای خود داشته باشند و انتخابی درست برای نیازهای روزمره یا سفرهای طولانی‌ مدت انجام دهند.

سوالات متداول