شاتون از اجزای موتور خودرو است؛ میله‌ای که ارتباط میل‌لنگ و پیستون را برقرار کرده و درواقع همزمان با برقراری این ارتباط، حرکت عمومی پیستون را به حرکت چرخشی تبدیل می‌کند. در این مقاله به عملکرد شاتون زدن خودرو می‌پردازیم.
بین شاتون و میل لنگ موتور یک یاتاقان قرار دارد و وظیفه دیگر آن تبدیل حرکت عمودی پیستون به حرکت دورانی است. از آنجا که شاتون باید سبک و مقاوم باشد، معمولا آن را از فولاد می‌سازند تا هم در برابر حرارت موجود در موتور مقاوم باشد و هم در برابر ضربات ناشی از حرکت. البته گاهی هم شاتون را از آلومینیوم می‌سازند اما باز هم شاتون‌های فولادی به انواع دیگر آن ترجیح داده می‌شوند.
آیا می‌دانید شاتون زدن چیست؟ شاتون زدن را می‌توان یکی از عوامل گیرپاژ کردن موتور خودرو دانست؛ در واقع زمانی شاتون زدن اتفاق می‌افتد که حجم روغن موجود در کارتل به کمترین حد مورد نیاز برسد یا روغن به دلایل مختلف خاصیت روانکاری را از دست داده باشد. در این وضعیت پیستون خشک کار می‌کند و حرارت آن بیش از حد بالا می‌رود و در نتیجه این حرارت بالا، قطعات پیستون بیش از پیش منبسط شده و در نتیجه گژن پین درون شاتون قفل می‌شود. در ادامه به دلیل فشار وارده از پیستون که به سمت پایین حرکت می‌کند، همزمان با قفل کردن شاتون، منجر به خم شدن یا شکستن آن می‌شود. اگر شاتون کاملا قفل شده باشد فشار آن را شکسته و به دیواره سیلندر ضربه وارد می‌کند. این ضربه منجر به ترک خوردن دیواره سیلندر می‌شود. در این صورت شاتون، میل‌لنگ، سیلندر و یاتاقان‌ها همگی آسیب می‌بیند و در نتیجه خودرو کاملا از حرکت ایستاده و ادامه کار آن ممکن نیست. این حجم آسیب البته زمانی رخ می‌دهد که خودرو در سرعت بالا و دور موتور بالا باشد. اما اگر سرعت و دور موتور پایین باشد، هرچند به سختی اما احتمال دارد که قفل شاتون باز شده و به کار خود ادامه دهد. در این وضعیت، فشار ناشی از پیستون باعث خم شدن شاتون شده و به همین دلیل هم شاتون خم شده با دیواره سیلندر برخورد می‌کند و همزمان با کارکردن موتور صدای شدیدی به گوش می‌رسد. در این حالت، موتور توان و افت دور شدیدی خواهد داشت و خودرو به سختی در حال ادامه حرکت است.
علائم خرابی شاتون
حالا که می‌دانید «شاتون زدن» چیست و چه آسیب‌های جدی مي‌تواند به خودروی شما وارد کند، بهتر است بعضی علائمی که به ما هشدار می‌دهند شاتون خراب شده را بشناسیم تا با رسیدگی به موقع به آنها، از آسیب جدی و خسارت بالا جلوگیری کنیم.
علائم خرابی شاتون عبارتند از:
۱-شنیدن صدای غیر معمول موتور: شنیدن صدای غیرعادی از موتور در حین حرکت، به خصوص در دورهای بالای موتور. توجه داشته باشید که این صداها در شروع حرکت یا زمان توقف که خودرو دور بالایی ندارد، کمتر شنیده می‌شود و با صداهایی که معمولا در این مواقع می‌شنویم، تفاوت دارند.
۲-شنیدن صدای تق‌تق از قطعات زیر کاپوت: شنیدن این صدا مي‌تواند به دلیل خشک کار کردن شاتون و گیر کردن آن به انگشتی پیستون یا میله میل‌لنگ باشد. این صدای تق تق در اثر اصطکاک به وجود آمده و از صدای قبلی ضعیف‌تر شنیده می‌شود.
۳-پرت شدن قطعات به بیرون: اگر حین تصادف یا برخورد خودرو به جایی با شتاب بالا، پرت شدن قطعه‌ای از زیر کاپوت به بیرون دیده شد، مطمئن باشید که از خرابی شاتون و شکستن آن نشات می‌گیرد.
۴-روغن‌ریزی: بیرون ریختن روغن موتور می‌تواند نشاندهنده مشکل از شاتون باشد.
در نهایت توجه داشته باشد که هر لحظه‌ای که إحساس کردید صداهای ناشی از ماشین مربوط به خرابی شاتون است، ماشین را خاموش کرده و از ادامه حرکت خودداری کنید تا از بروز خسارات جدی و بزرگ‌تر خودداری کنید.
عوامل خرابی شاتون
حالا که علائم خرابی شاتون را می‌دانید، بهتر است درمورد عوامل بروز خرابی این قطعه هم اطلاعات کسب کنید. این عوامل به شما کمک می‌کنند تا بدانید با رعایت کدام أصول می‌توانید از خرابی شاتون پیشگیری کرده و طول عمر شاتون را افزایش دهید. این عوامل عبارتند از:
۱- تنظیم نادرست شاتون: یاتاقان متحرک شاتون که روی لنگ میل‌لنگ سوار می‌شود باید با دقت روی آن تنظیم شود تا حین حرکت برخوردی بین آنها اتفاق نیفتد. همچنین مستهلک شدن پیچ و مهره مربوط به این اتصال هم می‌تواند تنظیمات آن را برهم بزند.
۲- احتراق نامناسب: در صورتی که خود‌سوزی، احتراق زودرس یا احتراق غیرعادی در سیلندر و محفظه احتراق صورت بگیرد می‌تواند فشار وارده به پیستون و شاتون را از حالت عادی خارج کند. در نتیجه این اتفاقات، پیستون را زودتر از زمان مشخص یا با فشار بیشتر به سمت پایین حرکت می‌دهد و در نتیجه این فشار، ممکن است شاتون خمیده یا شکسته شود.
۳- کیفیت پایین شاتون: اگر در ساخت شاتون دقت و توجه کافی صورت نگرفته باشد، کیفیت آن پایین آمده و در نتیجه شاتون تحت فشار به راحتی خمیده شده یا می‌شکند.
۴-روغن‌کاری نامناسب: روغن‌کاری نامناسب از محتمل‌ترین عوامل خرابی شاتون است؛ این مورد در اثر تعویض دیرتر از موعد روغن و همچنین استفاده از روغن‌های نامرغوب اتفاق می‌افتد. البته خرابی پمپ روغن و سیستم روانکاری خودرو هم می‌تواند در ایجاد این مشکل نقش داشته باشد.
۵- استفاده از دنده معکوس در زمان نامناسب: استفاده از دنده معکوس در سرعت‌های بالا و موقعیت‌های نامناسب می‌تواند به شاتون آسیب جدی بزند.
۶- نقص عملکرد پیستون: در صورت ایجاد اصطکاک زیاد بین پیستون و سیلندر به هر دلیلی ممکن است ضربات پیستون به شاتون خارج کنترل و غیرعادی شود و به شاتون آسیب بزند.
