ترمز حیاتی‌ترین بخش در هر خودرو است. تصور کنید در حال رانندگی هستید و ناگهان متوجه می‌شوید که ترمز ماشین از کار افتاده است. چه حسی به شما دست می‌دهد؟ وحشت، اضطراب و شاید هم ناامیدی. در چنین شرایطی دانستن علت بریدن ترمز ماشین و روش‌های کنترل خودرو، می‌تواند جان شما و سرنشینان را نجات دهد. در این مطلب دلایل ترمز بریدن خودرو، روش‌های پیشگیری و اقدامات مهم حین این اتفاق را توضیح داده‌ایم.
ترمز بریدن چیست؟
ترمز بریدن ماشین، اصطلاحی است که برای از کار افتادن ناگهانی سیستم ترمز خودرو به‌کار می‌رود. در این حالت سیستم ترمز به‌صورت کامل یا جزئی از کار می‌افتد و توانایی کاهش سرعت یا توقف خودرو را از دست می‌دهد. این وضعیت ممکن است در هر شرایطی رخ دهد، اما هنگام رانندگی در سرازیری یا فشار بیش‌ازحد به سیستم ترمز، احتمال آن بیشتر است.
علت بریدن ترمز ماشین
سیستم ترمز خودروها پیچیده است و از بخش‌های مختلفی مثل لنت، دیسک، کاسه، سیم، روغن و غیره تشکیل شده است. بنابراین بریدن ترمز ماشین، می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد که در ادامه به آنها اشاره می‌‌کنیم.
- تمام‌شدن لنت: لنت‌های ترمز با ایجاد اصطکاک با دیسک‌ها یا کاسه‌های ترمز، باعث کاهش سرعت و توقف خودرو می‌شوند. با گذشت زمان و استفاده از ترمز، لنت‌ها ساییده شده و ضخامت خود را از دست می‌دهند. اگر لنت‌ها به‌طور کامل تمام شوند، دیگر اصطکاک لازم برای توقف خودرو ایجاد نمی‌شود.
- داغ‌شدن دیسک و لنت: در شرایطی که از ترمز به‌صورت پشت سر هم و با فشار استفاده شود، لنت‌ها و دیسک‌ها بیش‌ازحد داغ شده و توان ایجاد اصطکاک لازم برای توقف خودرو را دست می‌دهند.
- نشت روغن ترمز: روغن ترمز نیروی پای شما را از پدال به لنت‌ها منتقل می‌کند. اگر در سیستم هیدرولیکی ترمز نشتی وجود داشته باشد، روغن ترمز به تدریج تخلیه‌شده و فشار لازم برای عملکرد صحیح ترمزها ایجاد نمی‌شود. فرسودگی لوله‌ها، اتصالات یا سیلندرهای ترمز از دلایل شایع نشتی در سیستم ترمز هیدرولیک هستند.
- خرابی پمپ ترمز: این قطعه وظیفه ایجاد فشار هیدرولیکی در سیستم ترمز را برعهده دارد. اگر پمپ خراب شود، دیگر قادر به ایجاد فشار لازم برای عملکرد ترمزها نخواهد بود. از دلایل این خرابی باید به فرسودگی قطعات داخلی پمپ، ورود هوا به سیستم و روغن ترمز نامناسب اشاره کرد.
- وجود هوا در سیستم ترمز: اگر سیستم هیدرولیکی ترمز هوا بگیرد، فشار روغن به‌درستی به لنت‌ها منتقل نشده و ترمز عملکرد ضعیفی خواهد داشت. این مشکل معمولاً پس از تعمیرات سیستم ترمز و یا تعویض روغن ترمز رخ داده و نیاز به هواگیری دارد.
روش‌هایی جلوگیری از بریدن ترمز خودرو
بررسی منظم قطعات مختلف در سیستم ترمز خودرو، رمز اصلی در جلوگیری از ترمز بریدن ماشین است. بدین منظور این موارد را همیشه در نظر بگیرید.
- ترمز گرفتن صحیح: از فشار مداوم و طولانی روی ترمز، به‌ویژه در مسیرهای سراشیبی خودداری کنید. استفاده نادرست، باعث داغ‌شدن بیش‌ازحد و ازدست‌رفتن کارایی ترمز می‌شود. در سراشیبی‌ها از دنده سنگین کمک بگیرید تا فشار کمتری به ترمز وارد شود.
- چک‌کردن روغن ترمز: به‌طور مرتب سطح روغن ترمز را در مخزن آن چک کنید. اگر سطح روغن پایین آمده، ممکن است نشانه نشتی در سیستم ترمز باشد. همچنین استفاده از روغن ترمز استاندارد و مناسب خودروی شما بسیار مهم است.
- بررسی لنت و دیسک ترمز: لنت‌های ترمز باید هر ۳۰ تا ۵۰ هزار کیلومتر و دیسک‌ها هر ۶۰ تا ۸۰ هزار کیلومتر بررسی و در صورت فرسودگی تعویض شوند. لنت‌های کهنه یا نازک می‌توانند عملکرد ترمز را کاهش داده و باعث بریدن ترمز شوند. دیسک و کالیپرها نیز باید در صورت تاب برداشتن یا خرابی تعویض شوند.
- انتخاب قطعات باکیفیت: از لنت، دیسک و روغن ترمز با کیفیت و استاندارد استفاده کنید. قطعات بی‌کیفیت نه‌تنها عمر کمتری دارند، بلکه در مواقع اضطراری عملکرد نامناسبی خواهند داشت.
- علائم هشداردهنده: اگر پدال ترمز نرم‌شده، صداهای غیرعادی (مانند سوت یا خرخر) از ترمز می‌شنوید، یا خودرو هنگام ترمز به یک سمت کشیده می‌شود، به تعمیرکار مراجعه کنید.
نکات استفاده از ترمز دستی
در زیر چند نکته کلیدی برای کنترل وضعیت خودرو، پس از کشیدن ترمز دستی آمده است:
- احتیاط اولیه: همیشه مطمئن شوید که پایه ترمز دستی در بخش وسط کنسول مرکزی فعال باشد تا از جابه‌جایی خودرو حین توقف جلوگیری شود.
- توجه به صدا و لرزش: به صداهای غیرعادی هنگام کشیدن ترمز دستی توجه کنید. اگر لرزش‌های عجیبی را حس می‌کنید، احتمالا به مشکلی در ترمز خودرو اشاره دارد.
- آزمایش ترمز: در مکانی ایمن و خلوت ترمز دستی را کشیده و با کمی فشار بر پدال گاز عملکرد آن را آزمایش کنید تا از کارایی صحیح این قطعه اطمینان حاصل کنید.
هنگام بریدن ترمز ماشین چه کاری انجام دهیم؟
اگر هنگام رانندگی متوجه بریدن ترمز خودرو شدید، حفظ آرامش و انجام اقدامات صحیح می‌تواند از وقوع تصادف جلوگیری کند. در ادامه گام‌های مهمی را که باید در این شرایط انجام دهید، توضیح می‌دهیم:
- اولین و مهم‌ترین اقدام حفظ خونسردی است. وحشت‌کردن باعث می‌شود نتوانید تصمیم‌های درست بگیرید.
- به آرامی ترمز دستی را بکشید. ترمز دستی به چرخ‌های عقب خودرو فشار آورده و به کاهش سرعت کمک می‌کند. از کشیدن سریع و ناگهانی خودداری کنید چون باعث قفل‌شدن چرخ‌های عقب و انحراف خودرو شود.
- اگر سرعت خودرو شما زیاد نیست، از دنده معکوس برای کاهش سرعت استفاده کنید. دنده را به تدریج سنگین‌تر کنید تا سرعت خودرو کم شود.
- اگر هیچ‌یک از روش‌های بالا موثر نبود، از اصطکاک با موانع برای کاهش سرعت خودرو استفاده کنید. به آرامی به سمت گاردریل یا جدول کنار جاده بروید و خودرو را به آنها مماس کنید.
- چراغ‌های هشدار (فلاشر) را روشن کنید تا به دیگر رانندگان نشان دهید که مشکلی پیش آمده است.
- اگر در سرازیری هستید، سعی کنید خودرو را به سمت سربالایی هدایت کنید.
- اگر در جاده‌ای پر پیچ‌وخم هستید، سعی کنید خودرو را در قسمت‌های مستقیم جاده نگه دارید.
- پس از توقف خودرو، به هیچ وجه دوباره با آن رانندگی نکنید و با یدک‌کش تماس بگیرید.
ترمز بریدن کامیون
کامیون‌ها به دلیل وزن بسیار سنگین بیشتر از خودروهای سواری مستعد ترمز بریدن هستند؛ به‌ویژه زمانی که محموله سنگینی حمل می‌کنند یا در جاده‌های شیب‌دار حرکت می‌کنند. سیستم ترمز کامیون‌ها معمولا از نوع پنوماتیک (بادی) است که در صورت خرابی کمپرسور هوا، نشت هوا یا گرم‌شدن سیستم، کارایی خود را از دست می‌دهد.
کامیون‌ها مجهز به سیستم ترمز کمکی ریتاردر (Retarder) هستند که به کاهش سرعت در سراشیبی‌ها کمک می‌کند. ریتاردرها در انواع و محل‌های نصب مختلفی وجود دارند، از جمله روی گیربکس یا در کنار میل گاردان، و به دو دسته این‌لاین و آفلاین تقسیم می‌شوند. از میان بهترین برندهای اروپایی «فویت» یکی از قوی‌ترین ریتاردرها است که می‌تواند خودروهای سنگین را به‌خوبی کنترل کند
علاوه‌بر دلایل ذکر شده در بخش قبل، عوامل دیگری نیز می‌توانند در ترمز بریدن کامیون‌ها نقش داشته باشند:
- مشکل در سیستم ترمز بادی: مکانیزم ترمز پنوماتیک به مراتب پیچیده‌تر از ترمز هیدرولیکی خودروهای سواری است. هرگونه مشکل در کمپرسور هوا، مخزن هوا، سوپاپ‌ها و یا لوله‌های انتقال هوا می‌تواند منجر به از کار افتادن ترمزها شود.
- تنظیم‌نبودن ترمزها: ترمزهای کامیون باید به‌طور منظم هماهنگ شوند تا عملکرد صحیح و یکنواختی داشته باشند. اگر ترمزها به‌درستی تنظیم نشوند، یک چرخ زودتر از چرخ‌های دیگر قفل شده و باعث انحراف کامیون شود.
- بارگیری بیش از حد: حمل بار بیش از ظرفیت مجاز کامیون، فشار زیادی را به سیستم ترمز وارد کرده و می‌تواند باعث داغ و از کار افتادن ترمزها شود.
- عدم سرویس به‌موقع: کامیون‌ها به‌طور پیوسته در حال حمل بار هستند که به معنی درگیر بودن مداوم سیستم ترمز است. عدم سرویس به موقع و خرابی قطعاتی مانند دیافراگم، لنت‌ها یا دیسک‌ها می‌تواند علت بریدن ترمز ماشین باشد.
- مشکل در ریتاردر: خرابی ریتاردر یا ترمز کمکی فشار مضاعفی به ترمزهای اصلی وارد کرده و احتمال ترمز بریدن را افزایش می‌دهد. مثلا وقتی کامیون بار سنگینی را در جاده کوهستانی حمل می‌کند؛ اگر ریتاردر خراب باشد، راننده برای کنترل سرعت، بیشتر از ترمزهای اصلی استفاده می‌کند که می‌تواند منجر به داغ‌شدن بیش از حد و از کار افتادن ترمزها شود.
روش‌های پیشگیری از ترمز بریدن کامیون
استفاده از ترمز موتوری: در مسیرهای شیب‌دار به‌جای استفاده مداوم از ترمز اصلی از ریتاردر و سیستم ترمز موتوری (Engine Brake) برای کاهش سرعت بهره بگیرید. این سیستم با مکانیزم رهاسازی کمپرس موتور و بدون درگیر کردن ترمز اصلی، سرعت را کاهش می‌دهد.
سرویس منظم: اطمینان از سلامت کمپرسور هوا، لنت‌ها و دیسک‌ها می‌تواند از بروز مشکلات جلوگیری کند.
رعایت تناسب بار: همیشه بار کامیون را در محدوده مجاز نگه دارید تا فشار اضافی به سیستم ترمز وارد نشود.
ترمز بریدن تریلی
تریلی‌ها به دلیل طول زیاد و وزن بسیار سنگین در صورت ترمز بریدن، فاجعه‌آفرین می‌شوند. تصور کنید یک تریلی در حال حرکت در بزرگراه است و ناگهان ترمز آن از کار می‌افتد. به دلیل طول زیاد تریلی، کنترل آن برای راننده بسیار دشوار خواهد بود و احتمال انحراف و برخورد با سایر خودروها بسیار زیاد است.
تریلی‌ها علاوه‌بر وزن زیاد و طول بلند، چندین محور ترمز هم دارند که کنترل آنها را در شرایط بحرانی دشوارتر می‌کند. از دلایل رایج ترمز بریدن در تریلی‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- مشکل در ترمز تریلر: تریلرها دارای سیستم ترمز مستقل از کشنده هستند. هرگونه مشکل در این سیستم مانند نشتی هوا، خرابی سوپاپ‌ها یا فرسودگی لنت‌ها، می‌تواند منجر به از کار افتادن ترمز تریلر و در نتیجه افزایش بار بر روی ترمزهای کشنده شود.
- عدم هماهنگی: اگر ترمزهای کشنده و تریلر به درستی هماهنگ نشوند،یکی دیرتر از دیگری عمل کرده و باعث قیچی شدن (جابجایی ناگهانی محور) تریلی می‌شود. این اتفاق در جاده‌های لغزنده و یا هنگام ترمزگیری ناگهانی بیشتر رخ می‌دهد.
- داغ‌شدن لنت‌ها و دیسک‌ها: استفاده مکرر و طولانی از ترمز در سرازیری‌ها باعث داغ شدن بیش از حد لنت‌ها و دیسک‌ها و کاهش اصطکاک می‌شود.
- فشار روی محور عقب: تریلی‌ها دارای سیستم ترمز چند محوری هستند. در صورت بارگیری نادرست یا نامتوازن، فشار زیادی به محورهای عقب وارد می‌شود و سیستم ترمز نمی‌تواند به‌درستی عمل کند. این مشکل به‌خصوص در مسیرهای شیب‌دار یا هنگام ترمزهای ناگهانی خود را نشان می‌دهد.
روش‌های کنترل و پیشگیری
- بارگیری صحیح: بار تریلی باید به‌طور یکنواخت و متناسب بین محورهای مختلف توزیع شود تا فشار بیش از حد روی یک محور وارد نشود.
- کنترل سرعت: سرعت تریلی باید پیش از ورود به مسیرهای شیب‌دار کاهش یابد تا نیاز به استفاده مداوم از ترمز کمتر شود.
- سرویس و تعمیر پیشگیرانه: به دلیل پیچیدگی سیستم ترمز تریلی‌ها، سرویس منظم و بررسی سلامت تمامی محورهای ترمز ضروری است.
- استفاده از ترمز کمکی: همان‌طور که در کامیون‌ها اشاره شد، استفاده از سیستم‌هایی نظیر ترمز موتوری یا سیستم ترمز ریتاردر می‌تواند فشار وارده بر ترمز اصلی را کاهش دهد.
ترمز بریدن اتوبوس
ترمز بریدن اتوبوس، بزرگ‌ترین کابوس راننده و سرنشینان آن است. در چنین شرایطی، وزن زیاد و ابعاد بزرگ اتوبوس می‌تواند خطرات جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. اما چه عواملی باعث بروز این اتفاق هولناک می‌شوند؟
- داغ‌شدن سیستم ترمز: وقتی راننده به‌طور مداوم از ترمز استفاده کند، اصطکاک شدید بین لنت و دیسک یا کاسه ترمز باعث تولید گرمای زیاد می‌شود. اگر گرما به‌درستی دفع نشود، لنت‌ها به اصطلاح شیشه‌ای شده و به خوبی با کاسه ترمز درگیر نمی‌شوند.
- مشکلات ترمز بادی: بسیاری از اتوبوس‌ها از سیستم ترمز بادی استفاده می‌کنند. در این سیستم هوا به‌جای روغن ترمز وظیفه انتقال نیرو را بر عهده دارد. اگر کمپرسور هوا، مخازن یا شیلنگ‌های هوا دچار نشتی شوند یا فشار هوای کافی تأمین نشود، سیستم ترمز به‌درستی عمل نمی‌کند.
- عدم نگهداری و سرویس منظم: اتوبوس‌ها به دلیل پیمودن مسافت‌های طولانی نیاز به سرویس‌های دوره‌ای دارند. اگر راننده به این موضوع بی‌توجه باشد، خرابی قطعات سیستم ترمز به‌مرور زمان به مشکلی جدی تبدیل می‌شود.
کمبود روغن ترمز یا وجود هوا در سیستم هیدرولیک از دیگر علل ترمز بریدن اتوبوس هستند.
روش‌های کنترل و پیشگیری ترمز بریدن اتوبوس
- سرویس دوره‌ای و منظم: رانندگان باید به‌طور مرتب سطح روغن ترمز، لنت‌ها و دیسک‌ها را بررسی و در صورت نیاز قطعات فرسوده را تعویض کنند.
- ترمز صحیح: در سراشیبی راننده باید از دنده سنگین استفاده کند تا سرعت خودرو به‌طور طبیعی کاهش پیدا کند.
- استفاده از ترمز کمکی: استفاده از سیستم‌های کمکی مانند ترمز موتور یا ریتاردر در مسیرهای طولانی یا سراشیبی‌های تند، فشار روی سیستم ترمز را به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهند.
- بررسی سیستم ترمز بادی: در صورت استفاده از سیستم ترمز بادی، فشار هوا، مخازن و شیلنگ‌ها باید مرتب چک شوند تا از نشتی یا افت فشار جلوگیری شود.
- کنترل وزن و بار اتوبوس: وزن زیاد و بیش از حد مجاز فشار روی سیستم ترمز را نیز افزایش می‌دهد. بنابراین رعایت ظرفیت مجاز بار و مسافر یکی از نکات مهم در پیشگیری از بریدن ترمز است.
پیشگیری با سرویس دوره‌ای
ترمز بریدن ماشین چه در خودروهای سواری و چه در کامیون‌ها و تریلی‌ها، اتفاق بسیار خطرناکی است که می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد. آشنایی با علت‌های این اتفاق و روش‌های پیشگیری از آن، می‌تواند به رانندگان کمک کند تا در صورت بریدن ترمز خودرو، بهترین واکنش را نشان داده و از بروز حوادث ناگوار جلوگیری کنند.
به یاد داشته باشید که سرویس دوره‌ای خودرو، بررسی منظم سیستم ترمز و رعایت نکات ایمنی در رانندگی به حفظ سلامت شما و دیگران در جاده‌ها کمک می‌کنند.
نتیجه‌گیری
در شرایطی که ترمز خودرو بریده شده، آرام باشید و با استفاده از روش‌های مناسب می‌توانید از وقوع حوادث جلوگیری کنید. همچنین به یاد داشته باشید که تعمیرات و بازرسی‌های دوره‌ای بر روی سیستم ترمز خودرو از اهمیت بسیاری برخوردار است، پس لازم است از عملکرد صحیح آن اطمینان حاصل کنید.
سوالات متداول
صدای سوت یا خرخر هنگام ترمز گرفتن، لرزش پدال ترمز، پایین رفتن بیش از حد پدال ترمز و روشن‌شدن چراغ هشدار ترمز.
استفاده مداوم از ترمز در سرازیری باعث داغ‌شدن بیش از حد لنت‌ها و دیسک‌ها شده و کارایی آنها را مختل می‌کند.
خونسردی خود را حفظ کنید، چندبار پدال ترمز را فشار دهید، از ترمز دستی به‌تدریج استفاده کنید، دنده معکوس بکشید و به سایر رانندگان با بوق و فلاشر هشدار دهید.
از قفل‌شدن چرخ‌ها هنگام ترمزگیری شدید جلوگیری می‌کند و به حفظ کنترل خودرو کمک می‌کند، اما تاثیری در جلوگیری از داغ‌شدن لنت‌ها و دیسک ترمز و ترمز بریدن ناشی از آن ندارد.
معمولاً هر ۳۰ تا ۵۰ هزار کیلومتر لنت‌های ترمز باید تعویض شوند، اما این عدد به نوع رانندگی و شرایط جاده هم بستگی دارد.
روغن ترمز باید هر ۲ سال یا پس از پیمودن ۴۰,۰۰۰ کیلومتر (بسته به توصیه سازنده خودرو) تعویض شود.
